Polskie miasta w walce o neutralność klimatyczną

Przeczytaj także: Dyrektywa budynkowa - kiedy i kogo będą obowiązywać jej postanowienia?

Zdecydowana większość obywateli UE zamieszkuje obszary miejskie. W skali globalnej tereny te zużywają ponad 65 proc. całkowitej energii, co odpowiada za 70 proc. emisji CO2e. To dane, które w jasny sposób obrazują jak ważne jest podejmowanie w tych miejscach efektywnych działań na rzecz ochrony środowiska.

Co wpływa na tak dużą emisję gazów cieplarnianych w miastach? Jednym z najbardziej emisyjnych obszarów jest budownictwo. Przez lata w Europie zmieniły się standardy i wymogi architektoniczne. Zmieniają się również potrzeby Europejczyków. W kontekście walki o ograniczenia emisji gazów cieplarnianych należy patrzeć na cały cykl życia budynków. Jakie dokładnie działania powinny podjąć miasta, by odpowiedzieć na potrzeby zmieniającego się świata?

Nowoczesne budownictwo w walce o klimat

Nowoczesna urbanistyka zakłada szczegółowe planowanie inwestycji budowlanych już we wstępnej fazie przedsięwzięcia. Minimalizowanie zużycia energii i dywersyfikowanie źródeł z wykorzystaniem OZE, wykorzystywanie wody jako zasobu naturalnego oraz planowanie terenów zielonych w obszarze inwestycji to przykładowe elementy, które powinny zostać uwzględnione w projekcie. Duże znaczenie ma chociażby usytuowanie budynków względem słońca, ukształtowanie bryły, właściwa ekspozycja i rozmiary okien, odpowiednie przewietrzanie kwartałów oraz dobór (gatunki rodzime) roślinności w okolicy obiektów. Co ważne, każdy inwestor jest odpowiedzialny nie tylko za realizację inwestycji, lecz za cały cykl życia budynku, począwszy od fazy projektowej uwzględniającej odpowiednie rozwiązania technologiczne i materiałowe, poprzez koszty eksploatacji przez minimum 50 lat, a na rozbiórce i odzysku materiałów skończywszy.

W dążeniu do neutralności klimatycznej kluczowe jest także zapanowanie nad zjawiskiem „rozlewania się” miast. Większe powierzchnie generują emisje i koszty (również czasowe) związane z transportem. Warto więc korzystać z istniejącej infrastruktury, zagospodarowywać dostępne grunty i stare obiekty, zmieniając ich funkcję np. z historycznej i przemysłowej na mieszkalną i usługową. W takim przypadku niezwykle istotne jest dostosowywanie zabudowy pod kątem zużycia energii do obecnych norm i przyszłych potrzeb.

Ważnymi elementami nowoczesnej urbanistyki są także potrzeby mieszkańców, podążanie za cyklem ich życia i niwelowanie wszelkich barier. Odpowiedzialna architektura powinna uwzględniać więc zachowania społeczne użytkowników obiektów, wspierać ich komfort, rozwój relacji, zdrowie czy bezpieczeństwo. To one wpływają na długowieczność i samodzielność osób zamieszkujących.

Nowoczesny rozwój miast wymaga działań systemowych i szerokiej kooperacji wielu sektorów. Absolutnie niezbędna jest współpraca administracji lokalnej i centralnej z biznesem, instytucjami naukowymi i badawczymi, mediami oraz samymi mieszkańcami i organizacjami obywatelskimi. Rozwijanie miast w kontekście osiągnięcia neutralności klimatycznej wymaga od urbanistów i architektów aktualnej wiedzy, znajomości konkretnych wytycznych czy stosowania efektywnych metodyk projektowych. To obszerny i wymagający temat, którego nie sposób z powodzeniem realizować bez przygotowania merytorycznego i zasobowego.

Olimpia Port we Wrocławiu – miasto przyszłości

Każdego roku w Polsce powstaje tysiące nowych obiektów i osiedli. Podczas planowania swoich inwestycji deweloperzy coraz częściej uwagę na potrzeby mieszkańców, stosując różnorodne, systemowe rozwiązania. Przykładem takiego przemyślanego przedsięwzięcia jest chociażby Olimpia Port we Wrocławiu. To dziesięciotysięczne osiedle powstało na skutek współpracy inwestora i biura projektowego z przedstawicielami miasta i radą osiedla już we wstępnych fazach projektowych. Olbrzymia inwestycja została zrealizowana na niszczejącym, poprzemysłowym terenie łącząc dwa fragmenty Wrocławia i uszczelniając tym samym jego rozerwaną tkankę. Powstanie osiedla odegrało także dużą rolę w rozwoju infrastruktury drogowej i tramwajowej w tej części miasta.

W projekcie Olimpii Port zastosowano także szereg architektoniczno-urbanistycznych rozwiązań wykorzystujących warunki terenu. Jeden z oczyszczonych zbiorników jest obecnie siedliskiem wielu roślin i zwierząt, zapewniając bioróżnorodność osiedla. Jednocześnie jest zabezpieczeniem w czasie intensywnych opadów. Na etapie pracy nad MPZP wyznaczono także duże obszary terenów zielonych. W rezultacie na osiedlu udało się stworzyć wyjątkowe miejsca rekreacji, skwery, parki, place zabaw, siłownie na świeżym powietrzu, polany i zieleńce, które połączone w sieć, pozwalają na ponad godzinny spacer w obrębie Olimpii czy przejażdżkę rowerową wyznaczonymi do tego trasami.

Co ciekawe na osiedlu zachowano także elementy dziedzictwa kulturowego. W budynku cegielni zaprojektowano mieszkania i usługi, a jej komin stanowi architektoniczną ozdobę i zarazem dominantę ułatwiającą orientację. Stare podkłady kolejowe pełnią dziś funkcję ścieżek rekreacyjnych, a odrestaurowany tender przypomina o minionej funkcji tego terenu. W częściach parterowych bloków mieszkalnych, usytuowanych wzdłuż kanału Odry, przewidziano także obiekty usługowe. Obecnie znajduje się tam bulwar ze sklepikami, restauracjami, kawiarniami, przedszkolem, siłownią czy m.in. przychodnią lekarską. Dzięki temu mieszkańcy są w stanie zaspokoić swoje podstawowe potrzeby w obrębie osiedla, co z kolei przekłada się na ograniczenie indywidualnego transportu i zwiększenie komfortu użytkowników Olimpii.

Zrównoważone projektowanie – wyzwaniem dla miast

Realizacja tak kompleksowych i przemyślanych rozwiązań to duże wyzwanie dla administracji publicznej i prywatnych inwestorów. Dodatkowo, zgodnie z najnowszymi regulacjami unijnymi największe spółki, już za 2024 rok, będą musiały składać niefinansowe sprawozdania ESG związane m.in. z zarządzaniem inwestycją i dbałością o środowisko. Zmiany te narzucają na inwestorów obowiązek pozyskania dodatkowej eksperckiej wiedzy i specjalistów w zakresie architektury, projektowania zieleni, instalacji sanitarnych czy elektrycznych. To z kolei może przełożyć się na zmianę przebiegu procesu inwestycyjnego czy wzrost kosztów realizacji inwestycji.

Wprowadzenie zmian jest niezbędne, aby miasta jako ekosystemy mogły funkcjonować z poszanowaniem praw wielu stron. Wreszcie działanie te mogą stanowić kluczową rolę w walce o osiągnięcie neutralności klimatycznej. Rozwiązania wypracowane w najbliższych miesiącach i latach przez miasta będące w Misji Miast 2030 w Europie (w tym także Kraków, Łódź, Rzeszów, Warszawę i Wrocław) to duży sprawdzian, którego wynik będzie miał wpływ na przyszłość każdego z nas.

mgr inż. arch. Gabriela Cader,