Rachunek powierniczy a postępowanie upadłościowe

Przeczytaj także: Ustawa deweloperska: cel został osiągnięty

Dopiero dynamiczny rozwój stosunków gospodarczych dał impuls do opracowania stosownych regulacji. Wraz z ich wprowadzeniem rola tej instytucji prawnej nieustannie wzrasta. Obecnie uzyskuje ona coraz większe znaczenie, jako jedna z form zabezpieczania wierzytelności. Potwierdzeniem tych tendencji jest uchwalona 16 września 2011 r. ustawa o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego zwana potocznie ustawą deweloperską, wprowadzająca również istotne zmiany w Prawie upadłościowym i naprawczym (PUiN).

Istotą umowy rachunku powierniczego jest wyłącznie gromadzenie środków pieniężnych powierzonych przez osobę trzecią posiadaczowi rachunku prowadzonego przez bank. Stronami tego stosunku prawnego jest bank otwierający i prowadzący rachunek oraz posiadacz rachunku powierniczego (powiernik). Natomiast osoba, której środki pieniężne zostają przekazane na wspomniany rachunek (powierzający) nie jest stroną tego stosunku prawnego mimo, że zdeponowane na rachunku powierniczym środki pieniężne są jej własnością, a powiernik jest jedynie ich dysponentem. Środki te pozostają własnością powierzającego do momentu, kiedy zgodnie z umową rachunku powierniczego zaistnieją okoliczności uprawniające do ich wypłaty na rzecz powiernika.

Brak przesłanek do ich wypłaty powoduje obowiązek ich zwrotu. Mamy więc w do czynienia z dwoma stosunkami prawnymi; wewnętrznym i zewnętrznym. Pierwszy dotyczy relacji między powierzającym, a powiernikiem, drugi zaś łączy powiernika z bankiem. Umowa rachunku powierniczego jest zatem rodzajem stosunku prawnego zbudowanym na stosunku powiernictwa. Istota tego typu relacji sprowadza się do tego, że jedna strona (powierzający) dokonuje na rzecz drugiej strony (powiernika) przeniesienia prawa w rezultacie czego powiernik może z tego prawa korzystać w zakresie wyznaczonym treścią tego prawa, z drugiej strony powiernik zobowiązuje się wobec powierzającego, że będzie z powierzonego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej (w szczególności, że powierzone prawo powróci do powierzającego w określonej sytuacji).

W klasycznym układzie relacji występujących pomiędzy wskazanymi wcześniej uczestnikami powierzenie następuje w celu wykorzystania ich na określony cel lub w określony sposób. Powiernik – posiadacz rachunku bankowego dysponując powierzonymi środkami zobowiązany jest jednocześnie względem powierzającego do rozliczenia się ze sposobu wykorzystania tych środków, a także do zwrotu tych środków, które nie zostały wykorzystane w czasie trwania umowy powierniczej. Natomiast wykorzystanie środków zgromadzonych na rachunku powierniczym odbywa się zgodnie z postanowieniami umowy o rachunek powierniczy, która powinna warunkami odpowiadać umowie powierniczej. Powiernik jest wyłącznym, prawnym dysponentem powierzonych środków, a powierzający nie może żądać wypłaty środków zgromadzonych na koncie ani do rąk własnych ani na rzecz powiernika, choćby ziściły się warunki określone w umowie rachunku powierniczego.

Takim uprawnieniem dysponuje wyłącznie powiernik. Natomiast powiernik nie jest gospodarczo uprawniony do wykorzystania powierzonych mu środków, przynajmniej do chwili określonej w umowie powierniczej. W sensie ekonomicznym uprawnionym do przechowywania przez bank pieniędzy jest powierzający i dyspozycje rachunkiem to ostatecznie jemu mają przynieść korzyść. Taki układ stosunków nie rodzi po stronie banku obowiązku kontroli czy dysponowanie środkami odbywa się zgodnie z umową powiernictwa, nie oznacza to jednak, że możliwość taka jest wyłączona.

Umowa rachunku powierniczego regulowana przepisami prawa bankowego znalazła swoje zastosowanie na gruncie przepisów wspomnianej wcześniej tzw. ustawy deweloperskiej. Zgodnie z treścią tej ustawy instytucja ta ewoluowała w kierunku zwiększenia ochrony i lepszego zabezpieczenia praw nabywców lokali mieszkalnych i domów jednorodzinnych, w razie upadłości dewelopera. W przedsięwzięciu deweloperskim, którego celem jest wybudowanie i przeniesienie na nabywców prawa do lokali mieszkalnych w zamian za świadczenie pieniężne nabywcy, mamy do czynienia z trójstronną relacją zachodzącą pomiędzy nabywcą nieruchomości, deweloperem i bankiem. Celem tej konstrukcji prawnej jest wprowadzenie nadzoru nad dysponowaniem przez dewelopera powierzonymi mu środkami. Ustawa określa nie tylko ramy prawne rozliczeń finansowych pomiędzy wspomnianymi podmiotami, ale również wprowadza zmiany do ustawy PUiN dodając do Części Trzeciej Tytuł Ia regulujący upadłość wobec deweloperów.