Inwestycja budowlana a wpis do rejestru zabytków

Przeczytaj także: Jak ograniczyć negatywne skutki wpisania nieruchomości do gminnej ewidencji zabytków?

Gminna ewidencja zabytków

Należy pamiętać o rozróżnieniu wpisu do rejestru zabytków od wpisu do gminnej ewidencji zabytków. Gminną ewidencja zabytków jest prowadzona przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu określonej gminy. W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:

• wszystkie zabytki nieruchome wpisane do rejestru;
• pozostałe zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;
• inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Charakterystyczna jest ostatnia kategoria zabytków objętych gminną ewidencją stanowi nowość w dotychczasowym porządku prawnym. Tryb "wyznaczania w porozumieniu" nie jest jednoznacznym sformułowaniem pod względem natury prawnej, stanowi on bowiem o kwalifikacji obiektów do objęcia istotnymi instrumentami nadzoru konserwatorskiego w sposób arbitralnie wyznaczony. Może tu dochodzić do szeregu ograniczeń prawa własności.
Do tej pory gminna ewidencja zabytków miała wyłącznie znaczenie porządkujące i nie mogła stanowić samodzielnej podstawy do kształtowania sytuacji prawnej podmiotów spoza organów administracji publicznej. W znowelizowanym stanie prawnym:

• gminna ewidencja zabytków stanowi jedną z równorzędnych podstaw do objęcia zamieszczonego w niej obiektu ochroną konserwatorską m.in. w decyzji o warunkach zabudowy;
• nieruchomości ujęte w gminnej ewidencji zabytków (w tym - ujęte wyłącznie w niej) podlegać będą uzgodnieniom konserwatorskim na etapie postępowania o ustalenie warunków zabudowy;
• nieruchomości ujęte w gminnej ewidencji zabytków (w tym - ujęte wyłącznie w niej) podlegać będą uzgodnieniom na etapie pozwolenia na budowę lub rozbiórkę.

Wpis do rejestru zabytków w innych krajach UE
Polska praktyka wpisu do rejestru zabytków budzi ostatnio wiele kontrowersji. Warto przyjrzeć się tej instytucji w Niemczech.

Ze względu na podział kompetencji między rząd federalny a władze krajów związkowych w zakresie ochrony zabytków w Niemczech nie jest prowadzony ogólnokrajowy rejestr obiektów chronionych. W poszczególnych landach ministrowie odpowiedzialni za ochronę dziedzictwa kulturowego przekazują zadanie inwentaryzowania zabytków urzędom wyspecjalizowanym w zakresie dziedzictwa kulturowego.
W Niemczech należy rozróżnić listę miejsc i obiektów będących dziedzictwem kulturowym, zewidencjonowanych przez urzędy odpowiedzialne za sferę dziedzictwa i pełniących funkcję prawnej podstawy decyzji o ochronie obiektów od spisu zabytków. Niezależnie od spisu zabytków są także obszerne tematyczne listy obiektów określonego rodzaju.

Podstawy prawne konserwacji i ochrony dziedzictwa kulturowego w Niemczech są regulowane oddzielnymi aktami prawnymi w każdym z 16 krajów związkowych. Powyższe akty prawne definiują wartość zabytkową włączającą obiekt do dziedzictwa kulturowego, określa kompetencje w zakresie działań przy zabytkach, reguluje dostęp do obiektów i budynków zabytkowych, wyznacza zadania, prawa oraz obowiązki państwa i właścicieli zabytków.

W Niemczech jednocześnie na poziomie prawa federalnego istnieją podstawy prawne dotyczące konieczności wzięcia pod uwagę wartości dziedzictwa kulturowego i obowiązku ochrony zabytków w projektach rozwoju miast i planowaniu przestrzennym.

Wnioski i podsumowanie

Wpisy nieruchomości do rejestru zabytków i gminnej ewidencji zabytków budzą w Polsce wiele zastrzeżeń. Konieczna jest refleksja prawna nad trybem wpisu do rejestru i ewidencji w celu zwiększenia ochrony prawnej właściciela nieruchomości i praw wykonywanych przez inwestora.

Wpis do rejestru zabytków następuje na podstawie decyzji administracyjnej wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, która musi spełniać warunki prawne, określone art. 107 § 1 i 2 kodeksu postępowania administracyjnego. W sprawie dokonania wpisu do gminnej ewidencji nie prowadzi się postępowania administracyjnego – nie wydaję się zatem decyzji administracyjnej. Mimo, że jest to pośrednio wpis czystko techniczny, ponieważ stanowi ujawnienie w niej wpisów uprzednio istniejących w rejestrze zabytków oraz w wojewódzkiej ewidencji zabytków, to jednak w doktrynie wskazuje się, że w znowelizowanym stanie prawnym gminna ewidencja zabytków zyskała w istocie status prawnej formy ochrony zabytków, aczkolwiek niewymienionej w art. 7 ustawy o ochronie zabytków.

Obiekty wpisane do rejestru zabytków podlegają szczególnym wymaganiom. Zagospodarowanie na cele użytkowe nieruchomości wpisanej do rejestru możliwe jest tylko po przygotowaniu dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku i możliwości jego adaptacji, oraz po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków programu prac konserwatorskich i programu zagospodarowania zabytku i jego otoczenia. Nie można zapominać, że wpis do gminnej ewidencji zabytków pozwala na objęcie nieruchomości ochroną prawną, jednak podobnie jak rejestr - nie pozostaje bez wpływu na zakres uprawnień właścicielskich