Umowa pośrednictwa: gdy brak formy pisemnej

Przeczytaj także: Umowa pośrednictwa w obrocie nieruchomościami

Dyspozycja art. 405 k.c. wyznacza cztery podstawowe przesłanki do powstania roszczenia o zwrot wzbogacenia:

1. Wzbogacenie jednego podmiotu, polega na uzyskaniu korzyści majątkowej w dowolnej postaci, przy czym wiedza czy też wola osoby wzbogaconej, co do wzbogacenia nie mają znaczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2002 r., sygn. akt. V CKN 641/00). „(…) (W)zbogacenie może przybrać formę zarówno nabycia rzeczy lub praw, jak i korzystania z cudzych usług; polega ono nie tylko na zwiększeniu aktywów wzbogaconego, lecz także na zmniejszeniu jego pasywów” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2007 r., sygn. akt. I CSK 105/07).
2. Zubożenie innej osoby musi przybrać postać majątkową, chodzi tu o utratę korzyści majątkowej przez zubożonego, które niekoniecznie musi ograniczać się do ubytku określonych przedmiotów z majątku; zubożenie może przybrać postać (z. Radwański i A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, C.H. Beck 2008) m.in. nieodpłatnego świadczenia usług przez zubożonego.
3. Zarówno zubożenie, jak i wzbogacenie wywołane są tą samą przyczyną, są ze sobą sprzężone - zależne od jednego zjawiska (Zbigniew Radwański i Adam Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, C.H. Beck 2008). Zubożenie i wzbogacenie łączy więc koincydencja (wspólna przyczyna), a nie związek przyczynowo-skutkowy.
4. Brak podstawy prawnej wzbogacenia oznacza, że przesunięcie majątkowe musi nastąpić bez uzasadnienia prawnego (bez dostatecznej causae) (Wystarczającą podstawą roszczenia zubożonego jest stwierdzenie braku prawnego usprawiedliwienia dla tego wzbogacenia - Komentarz kodeksowy KC prof. dr hab. Edward Gniewek, wyd. C.H. Beck Warszawa 2006, str. 631-660).

Na potwierdzenie zaprezentowanego stanowiska, możliwości skorzystania z instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, wskazać należy na treść uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu, V Wydział Gospodarczy, sygn. akt V GC 425/12, z dnia 18 grudnia 2012 roku „(w)prawdzie powód nie mógł skonstruować roszczenia w oparciu o węzeł prawny/ skutek wymogu zawarcia umowy pośrednictwa w formie pisemnej/ ad solemnitatem. Zdaniem Sądu powód zasadnie, zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym sięgnął po konstrukcję instytucji bezpodstawnego wzbogacenia.”

Z przytoczonego powyżej orzecznictwa wprost wynika, iż brak umowy pośrednictwa zawartej w formie pisemnej jest podstawą do dochodzenia wynagrodzenia za czynności pośrednictwa przy zbyciu czy nabyciu nieruchomości za pomocą instytucji bezpodstawnego wzbogacenia.

Julia Kościuk Aplikant adwokacki